Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego odbędą się w sobotę i niedzielę – 20 i 21 września. Tym razem zaproszą uczestników do Żernik (a także do Szałszy). Oprócz wycieczek, będzie można wybrać się do oddziałów gliwickiego Muzeum, w których z tej okazji przygotowane zostaną specjalne wystawy.
W trakcie XXIII GDDK wszystkie obiekty Muzeum w Gliwicach będą czynne dla zwiedzających w godzinach od 10:00–17:00. Co przygotowano w poszczególnych placówkach?
Willa Caro
1) Niemieccy późni romantycy – Carl Albert Eugen Schaeffer (1780-1866)
Carl Albert Eugen Schaeffer (1780-1866) – architekt i malarz, absolwent Akademii Berlińskiej. W 1810 r. wydał tragedię pt. „Timoleon. Tragödie eines politischen Brudermords aus der altkorontischen Geschichte” w Pszczynie. Często gościł na dworze księcia Anhalt-Cöthen-Pleβ, który był ówczesnym centrum życia kulturalnego Pszczyny i okolic. W latach 1811-1812 wraz z synem księcia Christianem odbył podróż do Włoch przez Wiedeń, Szwajcarię i pd. Niemcy. W Rzymie zetknął się z twórcami niemieckiego romantyczno-klasycystycznego malarstwa pejzażowego: Antonem J. Kochem, Johannem Ch. Reinhartem oraz rzeźbiarzem – Bertelem Thorvaldsenem. W późniejszych latach łączyła go serdeczna przyjaźń z Josephem von Eichendorffem, wielokrotnie gościł na zamku Eichendporffów w Łubowicach.
– W ramach mini-wystawy zobaczymy cztery obrazy Carla Alberta Eugena Scheffera: „Cycero znajduje grobowiec Archimedesa w ruinach Syrakuz”, „Pejzaż romantyczny”, „Dydona i Eneasz” i „Fantazja architektoniczna” (wszystkie z I poł. XIX w.) z depozytu Fundacji Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa w Łubowicach – zapowiada Muzeum w Gliwicach.
2) Obraz Grete Waldau (1868 – 1951), Wnętrze odlewni żeliwa (po konserwacji)
Uznana malarka niemiecka, studiowała w Berlinie i we Wrocławiu. W 1900 r. zdobyła Wielki Złoty Medal na międzynarodowej wystawie w Paryżu. Kolejne medale zdobywała w latach 1904, 1914. Jej specjalnością były pejzaże miejskie i przemysłowe, wykonywała także monumentalne malowidła ścienne na zamówienie instytucji państwowych. Jest to drugi obraz artystki w kolekcji Muzeum w Gliwicach, zakupiony w maju 2025 r.
3) Górnośląskie losy 1945 roku – akwarela nieznanego malarza Portret dziewczyny (Marii Koenig) w niebieskiej chuście (1930) (w obrębie wystawy „1945. Rok ostatni, rok pierwszy na Górnym śląsku”)
Maria „Mieze” Koenig z domu Boedeker otrzymała obraz od swojego męża na Boże Narodzenie w 1930 r. Państwo Koenig mieszkali w Gliwicach na Alsenstraβe 12 (ob. ul. Banacha). Pani Maria była jedyną właścicielką obrazu. Bardzo ceniła swój portret, dlatego uciekając z Gleiwitz w 1945 r. zabrała go ze sobą do Hamburga. Pozostawał w jej rękach aż do śmierci. Pan Koenig pracował w Gliwickiej Inspekcji Handlowej (Gewerbeaufsichtsamt Gleiwitz) w latach 1939-45, a w czasie okupacji miasta przez Armię Czerwoną – jako murarz. Zmarł w wieku 54 lat. Obraz został zakupiony od rodziny Pani Marii w lipcu 2025 r. Dzięki temu po 80 latach wrócił do Gliwic.
4) Pierścień z wizerunkiem księcia Józefa Poniatowskiego, żelazo (Fer de Berlin), złoto, ok. 1814 r.
Pierścień wykonany ze złota i żeliwa z ok. 1814 r., z wizerunkiem księcia Józefa Poniatowskiego (1763 – 1813). Ten niewielki – wykonany ze złota i Fer de Berlin, czyli żelaza najwyższej jakości – przedmiot kryje w sobie porywającą opowieść.
5) Prezentacja fotografii Jerzego Lewczyńskiego – autoportretów i portretów
Jerzy Lewczyński (1924–2014) artysta sztuk wizualnych, posługujący się fotografią, zajmował się także historią i teorią medium. Po wojnie studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, w tym mieście zdecydował się zamieszkać. Był członkiem Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. W 1959 roku współorganizował słynny „Pokaz zamknięty”. Sformułował koncepcję „Archeologii Fotografii”, w swojej twórczości sięgał po stare fotografie i dokumenty. Interesujący wątek w jego twórczości stanowią autoportrety, na których twórca w dowcipny sposób, inscenizuje swój wizerunek przed kamerą. Fotografie mogą budzić skojarzenia z często wykonywanymi dzisiaj selfie. Podczas XXIII Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego w sali edukacyjnej Willi Caro zobaczyć będzie można pokaz – w formie prezentacji – portretów i autoportretów autorstwa Jerzego Lewczyńskiego.
Zamek Piastowski
1) Obraz Ericha Gottschlicha (1892-1966) pt.: „Plac Rzeźniczy przed kościołem Wszystkich Świętych”, z 1923 r.
Gottschlich to malarz, grafik, rzeźbiarz – samouk. Urodził się w Gliwicach, a naukę rysunku rozpoczął już w gimnazjum pod kierunkiem Karla Dokupila. W latach 1912-1916 studiował na Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu pod kierunkiem prof. Arnolda Buscha, Hansa Poelziga i Carla E. Morgensterna. Miał pracownię w Gliwicach przy ul. Korfantego 27. W 1916 r. w Opolu Gottschlich zorganizował pierwszą wystawę twórców malarstwa z Górnego Śląska. Był wieloletnim szefem Górnośląskiego Stowarzyszenia Artystów.
2) Obrazy Bronisława Krawczuka z cyklu „Cztery pory roku”
To nowe nabytki Muzeum z 2025 roku, wcześniej nie prezentowane, które poszerzyły kolekcję malarstwa Muzeum w Gliwicach, jedną z ważniejszych i najbardziej różnorodnych na terenie Górnego Śląska.
3) Gabloty z zabytkami dotyczącymi Żernik
Pamiątki po Jakubie Stelmachu działaczu Związku Polaków w Niemczech i koperta pisma w sprawie opłat przy księgach wieczystych z 1921 r.) – wszystkie obiekty ze zbiorów Muzeum w Gliwicach, ostatni obiekt od osoby prywatnej.
Oddział Odlewnictwa Artystycznego
1) Para świeczników z postacią klęczącego Amora, Królewska Pruska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach, lata 1820 – 30, żeliwo, odlew
To przykłady doskonałej jakości wyrobów Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach. Na płaskiej okrągłej stopie, zdobionej kanelowaniem i motywem palmetowym, na cylindrycznym cokole klęczy Amor – posłaniec miłości z łukiem w lewej ręce. Na głowie – profitka na świecę. Na cokole nakładka z motywem liry. Stan – niemalże idealny, do doskonałości brakuje dolnej części łuku Amora. Tego typu świeczniki mogły być prezentem, pamiątką. Można było je kupić u dawnych agentów sprzedaży w wielu miastach europejskich. Wzór tego świecznika – Amor Leuchter – znajduje się we wzorniku z 1847 r. pod pozycją 19.
2) Plakieta z portretem Josepha von Eichendorffa, Królewska Pruska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach, model Kurt Bimler 1923 r., żeliwo, odlew
Prostokątna plakieta przedstawiająca portret poety: ujęcie lekko pochylonej głowy z prawego profilu portretowanego, oczy przymknięte, widoczny wysoki kołnierz. Ujęcie syntetyczne, ale zarazem realistyczne. Prawdopodobnie brak dolnej części plakiety wskazującej nazwisko portretowanego. Joseph von Eichendorff (1788–1857) – śląski poeta doby romantyzmu, autor m.in. noweli “Z życia nicponia” (1826) oraz dramatu “Ostatni bohater Malborka” (1830). W zbiorach Działu Sztuki Muzeum w Gliwicach znajdują się również inne zabytki dedykowane temu romantycznemu poecie, w tym dwa wyeksponowane w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego na wystawie stałej.
Carl Albert Eugen Schaeffer, którego prace zostaną pokazane w Willi Caro podczas tegorocznych Dni Dziedzictwa Kulturalnego Gliwic, był ulubionym przyjacielem Josepha von Eichendorffa.
3) Płaskorzeźba pamiątkowa w kształcie motyla pamięci Friedricha Schillera, Królewska Pruska Odlewnia Żeliwa w Gliwicach, 1805 r., żeliwo, odlew
Płaskorzeźba w formie motyla (ćmy) z datami: urodzin i śmierci Johanna Christopha Friedricha von Schillera (1759–1805) – wybitnego niemieckiego poety, filozofa, dramaturga, autora m.in. poematu „Oda do radości”. Prawdopodobnie była przeznaczona do montażu na ścianie, być może na cokole niewielkiego pomnika (?). Na odlewie zachowały się ślady zielonej farby. Płaskorzeźba stanowi jeden z najstarszych nabytków dawnego Muzeum Górnośląskiego w Gliwicach (Oberschlesisches Museum in Gleiwitz ) i jako forma daru została wpisana do inwentarza pod datą 1910 r. Ćma określana również jako motyl nocny stała się symbolem nocnego życia poetów romantycznych, fascynacją romantyków ową ciemną sferą. To właśnie ciemność sprawiała, że romantycy widzieli wyraźniej i dokładniej.
F. Schiller to obok J. Eichendorffa kolejny wybitny twórca romantyczny, a także serdeczny towarzysz i przyjaciel kolejnej ikony niemieckiego romantyzmu – J. W. Goethe. Najdobitniej ową niezwykłą więź łączącą obydwu poetów możemy zobaczyć na przykładzie miniatury pomnika dedykowanemu Goethemu i Schillerowi w Weimarze, wykonanej z delikatnej kamionki ok. 1860 r. Zabytek został wyeksponowany na wystawie stałej w Oddziale Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach.
Radiostacja
Prezentacja polskiego radioodbiornika „Czempion Elektrit” z 1936/1937 r.
Radioodbiornik Czempion Elektrit, prod. Polska, 1936/37 r. Reakcyjny, dwuobwodowy, produkowany w zakładach Towarzystwa Radiotechnicznego Elektrit w Wilnie, wiodącego krajowego przedsiębiorstwa radiotechnicznego eksportującego swoje produkty do Indii, Afryki i na Bliski Wschód. Wytwarzany był w trzech wersjach zasilania: na prąd zmienny, prąd stały oraz baterie. Charakteryzował się dużą selektywnością i dużym zasięgiem odbioru, posiadał trzy zakresy fal. Należał do tańszych odbiorników w ofercie firmy.
Dom Pamięci Żydów Górnośląskich
Podczas prac archeologicznych prowadzonych w 2021 r. w miejscu synagogi w Tarnowskich Górach odkryto duży zbiór artefaktów, z których część trafiła do zbiorów Muzeum w Gliwicach. W ramach Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego zaprezentujemy wybrane znaleziska – fragmenty ceramiki, nadpalonego drewna, szkła i cegieł. To poruszające materialne ślady zniszczenia synagogi przez nazistów w 1939 r. Artefakty te na co dzień nie są eksponowane, jednak informacje o synagodze i społeczności żydowskiej w Tarnowskich Górach można znaleźć na wystawie stałej w Domu Pamięci Żydów Górnośląskich. To wyjątkowa okazja, by zobaczyć autentyczne ślady przeszłości.
Więcej o XXIII edycji Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego można przeczytać tu:
“SYRDNIKI-ŻERNIKI-ZERNIK-GRŐLING-ŻERNIKI”. Przed nami XXIII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego
Program wydarzeń planowanych na 20 i 21 września znajduje się tu: PROGRAM GDDK 2025.
(żms)/MwG
