Strefy zagrożenia wybuchem, określane potocznie jako strefy EX, są istotnym elementem oceny ryzyka w przemyśle chemicznym, spożywczym, energetycznym, farmaceutycznym, tam, gdzie występują substancje palne. Ich prawidłowe wyznaczenie i analiza mają na celu zapobieganie powstawaniu atmosfer wybuchowych oraz stanowią podstawę doboru środków bezpieczeństwa w celu ograniczenia ryzyka ich zapłonu.
Strefa EX – czym jest i dlaczego ma znaczenie?
Strefa EX (strefa zagrożenia wybuchem) oznacza obszar, gdzie w określonych warunkach może tworzyć się atmosfera wybuchowa — mieszanina powietrza z palnymi gazami, parami, mgłami lub pyłami, zdolna do zapłonu. Występowanie takiej atmosfery stanowi realne zagrożenie dla ludzi, infrastruktury oraz ciągłości procesów technologicznych. Obowiązujące przepisy – w tym dyrektywa 1999/92/WE (ATEX USER) wprowadzona do krajowego systemu prawnego poprzez Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. – nakładają na pracodawców obowiązek identyfikacji i oceny zagrożeń, klasyfikacji stref EX oraz wdrożenia odpowiednich środków ochronnych i sporządzenia Dokumentu Zabezpieczenia Przed Wybuchem.
Klasyfikacja stref i dobór urządzeń – w praktyce
Klasyfikacja stref EX opiera się na prawdopodobieństwie i czasie trwania obecności atmosfery wybuchowej, zróżnicowanej w zależności od rodzaju substancji – gazów lub pyłów. Dla gazów, par i mgieł wyróżnia się trzy strefy:
- Strefa 0 – atmosfera wybuchowa występuje stale, często lub przez długie okresy.
- Strefa 1 – atmosfera wybuchowa może pojawić się czasowo podczas normalnej pracy instalacji.
- Strefa 2 – atmosfera wybuchowa pojawia się sporadycznie i utrzymuje krótko.
Dla pyłów palnych klasyfikacja jest analogiczna:
- Strefa 20 – obecność atmosfery wybuchowej stale lub przez długi czas wewnątrz urządzeń lub instalacji np. silosów.
- Strefa 21 – obecność atmosfery wybuchowej może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania w otoczeniu miejsc nasypywania pyłów, filtrów czy przenośników.
- Strefa 22 – krótkotrwałe i nieregularne występowanie atmosfery wybuchowej przy urządzeniach technologicznych.
W przypadku stref pyłowych istotnym zagrożeniem są również warstwy osadzonego pyłu, które mogą stanowić źródło eksplozji wtórnej. Zakres stref zależy od rodzaju substancji, intensywności emisji oraz warunków wentylacji i aspiracji.
Dobór urządzeń do stref EX opiera się na wymaganiach dyrektywy 2014/34/UE (ATEX). Urządzenia muszą posiadać odpowiednią kategorię, klasę temperaturową oraz typ ochrony przeciwwybuchowej. Wyróżnia się trzy kategorie:
- Kategoria 1 – dla stref 0 i 20, zapewnia bardzo wysoki poziom ochrony.
- Kategoria 2 – dla stref 1 i 21, wysoki poziom ochrony.
- Kategoria 3 – dla stref 2 i 22, normalny poziom zabezpieczenia.
Urządzenia muszą być oznakowane m.in. symbolem CE, EX, kategorią, grupą wybuchowości i klasą temperaturową lub maksymalną temperaturą powierzchni jaka może wystąpić na urządzeniu. Instalacja urządzeń bez właściwego oznakowania jest niezgodna z prawem i zagraża bezpieczeństwu.
Procedura wyznaczania stref EX
Proces klasyfikacji stref EX powinien być oparty na analizie ilościowej i jakościowej zagrożeń, uwzględniającej czynniki takie jak: rodzaj substancji niebezpiecznej, sposób i intensywność jej emisji, czas ekspozycji, źródła zapłonu oraz warunków jakie zapewniają systemy wentylacji lub aspiracji. Wyznaczanie stref EX realizuje się zgodnie z normami PN-EN 60079-10-1:2021-09 (dla gazów) oraz PN-EN 60079-10-2:2015-06 (dla pyłów).
W wyniku tego procesu powstaje dokumentacja zawierająca m.in. graficzną prezentację stref zagrożenia wybuchem, opis potencjalnych zagrożeń, wyniki oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczące zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych. Wymagane jest również sporządzenie Dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem (DZPW), który jest integralną częścią systemu bezpieczeństwa zakładu.
Prawidłowe wyznaczenie stref EX oraz stosowanie odpowiednich środków ochronnych stanowią podstawę ochrony przeciwwybuchowej oraz spełnienia wymagań prawnych w zakładach przemysłowych. Tylko systematyczne działania zgodne z obowiązującymi normami pozwalają na skuteczne ograniczenie ryzyka związanego z atmosferami wybuchowymi.
materiał partnera | informacja
